Ψευδείς ειδήσεις & Υπερβολές (Hoaxes & Hypes)
Διδακτικοί στόχοι
ενότητας
- αναγνωρίζετε ειδήσεις που είναι απάτες ή υπερβολές
- αναγνωρίζετε τα βασικά χαρακτηριστικά των hoaxes
- ερευνείτε μια είδηση χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές και συγκεκριμένα web sites
Hoaxes & Hypes - Απάτες και Υπερβολές
Είναι αληθινά όλα όσα διαβάζουμε στο Διαδίκτυο;
Πόσο αξιόπιστα είναι τα τιτιβίσματα στο Twitter που στέλνονται με ρυθμό πολυβόλου, οι απανωτές ενημερώσεις κατάστασης στο Facebook που αποζητούν εναγωνίως τα likes μας και οι αναρτήσεις σε διάφορα μπλογκ που, με τη σειρά τους, αναπαράγονται εν ριπή οφθαλμού στα social media;
Θεωρίες συνωμοσίας και ασυνήθιστες ειδήσεις (ή «ειδήσεις») είναι μεταξύ των πιο διαδεδομένων άρθρων στα κοινωνικά δίκτυα.
Το
πρόβλημα είναι ότι η διάδοση φημών, η παραπληροφόρηση και η ανακύκλωση
ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών συχνά «σκοτώνει» την αλήθεια, με αποτέλεσμα
οι ψεύτικες ειδήσεις να γίνονται πιστευτές και να θεωρούνται ως τέτοιες
ακόμη και χρόνια μετά τη διάψευσή τους (την οποία λίγοι πληροφορούνται ή
πιστεύουν).
Πριν τον παγκόσμιο ιστό τα hoaxes μεταδίδονταν μέσω ταχυδρομείου με την μορφή γραπτών επιστολών (chain letters)! Με την εμφάνιση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου οι επιστολές αντικατάσταθηκαν με μαζικά μηνύματα emails. Τελευταία έχουν εξαπλωθεί σε blog, ιστοσελίδες νέων και κοινωνικά δίκτυα με την μορφή άρθρων ή ειδήσεων.
Πως αναγνωρίζoυμε τα hoaxes;
Δεν υπάρχει κάποιος κανόνας για την αναγνώριση των hoaxes, γιατί οι διαφορές από hoax σε hoax είναι τεράστιες, αλλά υπάρχουν κάποια στοιχεία που αν υπάρχουν στην ανάρτηση που διαβάζετε, θα πρέπει να σας υποψιάσουν, ότι κάτι δεν πάει καλά. Το πιο σημαντικό είναι να έχετε μια κριτική σκέψη σε ότι διαβάζετε στο διαδίκτυο. Παρακάτω αναφέρουμε κάποια στοιχεία όπως αναφέρονται στο site ellinikahoaxes.gr.
1. Αναπαραγωγή. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγεται αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν αναπαράγει το hoax έχει πεθάνει.
2. Συντάκτης. Αν δεν υπάρχει συντάκτης, είναι ύποπτο. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπο.
3. Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο.
4. Ονόματα. Αν το κείμενο που διαβάζετε, μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό, αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ πολύ σημαντικά αυτό να σας υποψιάσει διπλά.
5. Ορθογραφία. Αν στο κείμενο υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη είναι μια ακόμη ένδειξη.
6. Μετάφραση. Αν το κείμενο είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης, τότε αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη. Όσο πιο σημαντικό μήνυμα προσπαθεί να σας περάσει, τόσο πιο πολύ θα πρέπει να σας υποψιάσει το κείμενο που προέρχεται από αυτόματη μετάφραση.
7. Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης, είναι φωτογραφία/ες και αυτή/ες που έχουν άθλια ανάλυση είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.
8. Ιστορίες. Αν αυτό που διαβάζετε είναι η περιγραφή μιας ιστορίας, χωρίς κανένα στοιχείο, μην το πιστεύετε. Είναι απλά μια ιστορία.
9. Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια σεξουαλικού περιεχομένου, πικάντικη ιστορία που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Διαβάστε τη αν έχετε την περιέργεια να δείτε τι λέει, αλλά μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψημότητα στις σελίδες γιατί κινούν την περιέργεια των αναγνωστών.
10 Μην πιστεύετε ότι αν κοινοποιήσετε μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, οποιαδήποτε εταιρία θα διαθέσει ένα ποσό για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.
11. Απίστευτοι ισχυρισμοί. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου.
12 Συνομωσιολογίες. Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέσο για τους συνομωσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία.
13. Μη λειτουργικά – ενεργά λινκ. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το ίντερνετ και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφεί η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη, ότι κάτι δεν πάει καλά.
14. Λογικά σφάλματα. Αν στο κείμενο περιέχει λογικά σφάλματα, τότε μην το πάρετε στα σοβαρά. Δεν μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά.
15. Υπερβολικοί τίτλοι ή τίτλοι που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης. Τίτλοι που περιέχουν λέξεις όπως ΣΟΚ, ΣΟΚΑΡΙΣΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΟΒΕΡΟ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ, ΔΕΝ ΘΑ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΑ ΑΥΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΗ ΜΥΤΗ ΣΑΣ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΠΛΑΚΑ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΝΙΛΑ, ΘΑ ΠΑΘΕΤΕ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΑ ΔΩΘΕ κτλ. ή τίτλοι που μετά την ανάγνωση του άρθρου καταλαβαίνεις ότι δεν έχουν σχέση με την ανάρτηση, ή στον τίτλο υπάρχουν 25 θαυμαστικά!!!!!!!!!!!!!!!, είναι εύκολο να καταλάβετε ότι μπαίνουν μόνο για να εκμεταλλευτούν την περιέργειά σας και να αυξήσουν την επισκεψημότητα της σελίδας. Αυτό με συνδυασμό κάποιων από τα παραπάνω ανεβάζει τις πιθανότητες, να είναι hoax το άρθρο.
16. Αδικαιολόγητα λάθη. Δε μιλάμε για απλά ορθογραφικά λάθη, αλλά για τρανταχτά αδικαιολόγητα λάθη. Δεν μπορεί σε ένα άρθρο που μας εμφανίζει Π.Χ. ένα email απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία!
17. Έρευνες και βαριά ονόματα. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς την παρουσιάζει ή να υπάρχει λινκ για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Η αναφορά σε έρευνες, γίνεται για να ανεβάσει την αξιοπιστία του άρθρου και να το πιστέψετε. Το ίδιο συμβαίνει με μεγάλα και γνωστά ονόματα επιστημόνων όπως Αϊνστάιν, Τέσλα κτλ. Αν το είπε ο Αϊνστάιν τότε δεν αμφισβητείται.
18. Άλλες αναρτήσεις. Αν στη σελίδα που διαβάσατε την ανάρτηση δείτε άλλα γνωστά hoaxes, αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη, γιατί όπως καταλαβαίνετε δεν υπάρχει έλεγχος στις αναρτήσεις της σελίδας.
19. Πόσα άρθρα ανά ώρα; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε 2-3 & 5 λεπτά ανεβαίνει και νέο άρθρο καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν, διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν.
20. Σχόλια. Διαβάζετε πάντα τα σχόλια. Αν στα σχόλια υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η ανάρτηση είναι ψέμα, αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου καλό για την αξιοπιστία του άρθρου.
21. Όλα τα παραπάνω. Όσο περισσότερα από τα παραπάνω
συναντήσετε σε μια ανάρτηση, τόσο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες αυτή η
ανάρτηση να είναι ένα ακόμη ψέμα ή τουλάχιστον να περιέχει μεγάλες
ανακρίβειες
Ερευνήστε το....
Αν υποψιάζεστε ότι ένα άρθρο είναι hoax και θέλετε να το ερευνήσετε χρησιμοποιήστε τις παρακάτω συμβουλές - τεχνικές:
1. Φωτογραφία. Αν το θέμα της ανάρτησης είναι μια φωτογραφία, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αναζήτηση google για αυτή την εικόνα στο https://images.google.com/, ώστε να δείτε αν πειράχτηκε και που δημοσιεύτηκε αρχικά. Διαβάστε τα προηγούμενα άρθρα που θα βρείτε για να δείτε αν υπάρχουν αλλαγές. Εκτός από τη google ακόμη μια υπηρεσία που κάνει αναζήτηση με βάση την εικόνα είναι η http://www.tineye.com/ που υπάρχει και σε πρόσθετα για τον browser που χρησιμοποιείτε. Καλό είναι να ερευνήσετε και στις δύο υπηρεσίες γιατί μπορεί να πάρετε διαφορετικά αποτελέσματα. Ακόμη μπορεί να τη βρείτε σε πολύ καλύτερη ανάλυση.
2. Μετάφραση. Αν το κείμενο τις ανάρτησης είναι από αυτόματη μετάφραση, αναζητήστε με τις κατάλληλες αγγλικές λέξεις κλειδιά το αρχικό κείμενο και την πηγή του για να το συγκρίνετε και να δείτε αν είναι κάποια αξιόπιστη πηγή. Αν για παράδειγμα ένα άρθρο κατά των εμβολίων έχει πηγή ένα συνωμοσιολογικό blog η μια σελίδα που αναπαράγει τακτικά hoaxes, αυτό δεν είναι αξιόπιστη πηγή. Μόλις βρείτε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο απομονώστε μια φράση κλειδί και ερευνήστε να δείτε την αρχική πηγή της. Πολλές φορές θα δείτε ότι η αρχική πηγή είναι μια σατιρική σελίδα.
3. Σελίδες απομυθοποίησης. Ψάξτε σε
σελίδες απομυθοποίησης που είναι πολύ πιθανό να έχουν απομυθοποιήσει ήδη
την ανάρτηση που ερευνάτε. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλές, αλλά στο εξωτερικό τα πράγματα είναι διαφορετικά. Υπάρχουν πολλές καλές και
οργανωμένες σελίδες απομυθοποίησης. Σε αυτές θα βρείτε τεράστια βοήθεια
για τις έρευνές σας γιατί τα περισσότερα hoaxes είναι εισαγόμενα και
μεταφρασμένα. Αν θα βρείτε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο μπορείτε να
ψάξετε σε αυτές τις σελίδες και να ανακαλύψετε μαργαριτάρια. Μερικές από
αυτές παρατίθενται λίγο πιο κάτω
4. Συλλογή στοιχείων. Ψάξτε και συλλέξτε στοιχεία για αυτό που σας ενδιαφέρει και το ερευνάτε, από αξιόπιστες σελίδες. Όσο περισσότερα τόσο καλύτερα. Θα αποκτήσετε μια καλή εικόνα και θα μπορέσετε να βγάλετε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα. Δεν χρειάζεται να πάτε για μεταπτυχιακό, σε σύντομο χρονικό διάστημα, μπορείτε να βρείτε και να διαβάσετε όσα χρειάζονται για να μην πέσετε στην παγίδα διαφόρων εξυπνάκηδων. Με τη σημερινή τεχνολογία αυτό είναι σχετικά εύκολο.
5. Ονόματα. Αν στο άρθρο, υπάρχουν κάποια ονόματα, ψάξτε να βρείτε αν είναι υπαρκτά και αν ναι, το ιστορικό τους. Δεν θα είναι λίγες οι περιπτώσεις που θα βγάλετε λαβράκι. Συνήθως αυτό συμβαίνει περισσότερο σε άρθρα που έχουν θέμα, θεραπεία/ες για ανίατες ασθένειες.
6. Αναζήτηση άρθρων. Αντιγράψτε μια σημαντική φράση κλειδί από το το κείμενο της ανάρτησης που ερευνάτε και ψάξτε να δείτε τα αποτελέσματα. Αν την ανάρτηση τη βρήκατε μόνο σε αναξιόπιστες ή συνωμοσιολογικές σελίδες και σε καμιά αξιόπιστη, δεν είναι καθόλου καλό σημάδι.
7. WOT. Δείτε στη σελίδα WEB OF TRUST αν η σελίδα που έχει το άρθρο είναι αξιόπιστη και πως την έχουν χαρακτηρίσει και σχολιάσει άλλοι χρήστες. Υπάρχει και σε πρόσθετο που σας προειδοποιεί.
8. Πολλές διαφορετικές μορφές. Αν στην έρευνά σας συναντήσετε διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου κειμένου – άρθρου, και στη μια να μιλάει για Ιταλία και σε άλλη έκδοση να μιλάει για το Περού είναι σχεδόν σίγουρο ότι είναι hoax.
9. Ημερομηνία. Εκμεταλλευτείτε τα εργαλεία αναζήτησης της google και προσαρμόστε το εύρος χρόνου της αναζήτησης. Προχωρήστε με σταθερά βήματα προς τα πίσω (6μηνο) μέχρι να βρείτε τον χρόνο της πρώτης ανάρτησης. Ίσως πέσετε σε πρωταπριλιά και πολλές φορές θα βρείτε άρθρα και ειδήσεις που μιλάνε για κάτι νέο ενώ το άρθρο κυκλοφορεί πολλά χρόνια και σε άλλη μορφή.
10. Δεν υπάρχουν στοιχεία. Στην έρευνά σας μπορεί να τύχει, να μην βρείτε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Αυτό συμβαίνει γιατί απλά δεν υπάρχουν στοιχεία. Αυτό που ψάχνετε είναι 100% φαντασία, μια ιστορία που δεν έχει ίχνος πραγματικότητας.
Εργαλεία εντοπισμού
Οι παρακάτω ιστοσελίδες μας βοηθούν στην αναγνώριση ψευδών ειδήσεων και την κατάρριψη μύθων.
1. Emergent (www.emergent.info)
O
Κρεγκ Σίλβερμαν, δημοσιογράφος και ερευνητής στο Κέντρο Τόου για την
Ψηφιακή Δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ανέπτυξε το Emergent,
ένα εργαλείο που παρακολουθεί τη διάδοση των πληροφοριών στο Internet
και αποφαίνεται αν αυτές είναι ή όχι αληθείς.
2. Ελληνικά hoaxes (ellinikahoaxes.gr)
Ο
ιστότοπος αυτός είναι το αποτέλεσμα της ένωσης διαφόρων ελληνικών blogs
που ασχολούνται με την κατάρριψη μύθων, ψευδών ειδήσεων, πλαστών βίντεο
– φωτογραφιών και hoaxes.
Είναι η πρώτη και μέχρι στιγμής μοναδική,
ελληνική συντονισμένη προσπάθεια, κατάρριψης αναληθών δημοσιευμάτων που
κατακλύζουν το Internet, μετά από έρευνα και συλλογή στοιχείων από
αξιόπιστες πηγές.
3. Hoax Slayer (www.hoax-slayer.com)
Ο στόχος της
ιστοσελίδας hoax-slayer είναι να βοηθήσει να γίνει το διαδίκτυο πιο
ασφαλές , πιο ευχάριστο και πιο παραγωγικό περιβάλλον :
• Απομυθοποιώντας τις φάρσες στο Internet και μέσω email
• Παρεμποδίζοντας τους απατεώνες του Διαδικτύου
• Εκπαιδεύοντας τους χρήστες του διαδικτύου σχετικά με e-mail και θέματα ασφάλειας στο Internet
• Καταπολεμώντας τα spam
4. Άλλες αξιομνημόνευτες σελίδες