Πραγματική ιστορία

Περιγραφή γεγονότος

Στις 3 Οκτωβρίου 2017, λίγες μόλις ώρες μετά το τρομακτικό έγκλημα στο Λας Βέγκας, το CNN ανέβασε μια κατατοπιστική ιστορία για τον τρόπο διάδοσης πλαστών ειδήσεων μέσω του ίντερνετ, στην οποία Google και Facebook παίζουν τον κύριο ρόλο. Αν και αυτά που αναφέρει το CNN είναι -ως τάση- λίγο πολύ γνωστά, αξίζει να δούμε την έκτασή τους στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Πρώτα μια ακροδεξιά ιστοσελίδα στις ΗΠΑ, η οποία κυρίως δημοσιεύει ανώνυμα ρεπορτάζ, «αποκάλυψε» ποιος ήταν ο «δράστης». Μόνο που ο άνθρωπος που ονοματίστηκε ήταν παντελώς άσχετος με το πολλαπλό έγκλημα. Από εκεί το όνομα διαδόθηκε και εμπλουτίστηκε από ένα άλλο συντηρητικό site: Ο επώνυμος «δράστης» ήταν πλέον «δημοκρατικός, οπαδός της Rachel Maddow και του Moveon.org» (η πρώτη είναι liberal δημοσιογράφος σε ανοιχτή ρήξη με τον Τραμπ. Η δεύτερη, προοδευτική οργάνωση). Το συγκεκριμένο site δεν ήταν κάποιο δεύτερης διαλογής, αλλά το δημοφιλές Gateway Pundit, που διαθέτει πλέον δύο ανταποκριτές στο Λευκό Οίκο. Διαπιστεύθηκαν πρώτη φορά στις 13 Φεβρουαρίου 2017, από την κυβέρνηση Τραμπ...

Πολύ γρήγορα το Gateway ανακάλεσε το ρεπορτάζ, λέγοντας «we regret the error». Στο ίντερνετ όμως το «πολύ γρήγορα» είναι «πολύ αργά». Από τη σελίδα του πριν την ανάκληση και ορισμένες ακόμα σελίδες που αναπαρήγαγαν αυτούσια την ψευδή είδηση, την τσίμπησε η Google και την τοποθέτησε στην κορυφή, όχι της τυχαίας παράθεσης σελίδων που βλέπουμε όταν κάνουμε κοινή έρευνα, αλλά στην ενότητα Top Stories, όπου δημοσιεύει ειδήσεις. Και όταν ο αναγνώστης διαβάζει «top stories από τη Google», έχει την εντύπωση ότι βλέπει κάτι πιο έγκυρο από το σύνηθες.

Εξίσου γρήγορα και η Google με τη σειρά της ανακάλεσε την «είδηση», φορτώνοντας το σφάλμα στον... αλγόριθμο που «προσωρινά τοποθέτησε ψηλά ένα ανακριβές site». Μικρή παρηγοριά για όποιον βλέπει, «προσωρινά» (!) βέβαια, το όνομά του ως δράστη 59 δολοφονιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλειά του.

Και αν στη Google έφταιγε ο αλγόριθμος, εύλογα σχηματίζεται η εντύπωση ότι τα κίνητρα των δύο πρώτων ιστοσελίδων είχαν να κάνουν όχι με το άτομο, αλλά τη δική τους πολιτική ατζέντα. Η πρώτη εντύπωση μένει -και εδώ ήταν ότι ο δράστης σχετιζόταν πολιτικά με τους δημοκρατικούς.

Ακόμα μεγαλύτερο σφάλμα έκανε το Facebook που τοποθέτησε την ιστορία με τον παντελώς άσχετο «δράστη» στην ειδική ενότητα Crisis Response, η οποία ενεργοποιείται για να βοηθά όσους ανησυχούν ότι οι συγγενείς τους έχουν εμπλακεί σε ανάλογα περιστατικά. Μέσω της ενότητας αυτής το Facebook προήγαγε όχι μόνο το Gateway αλλά και ιστοσελίδες που αναπαρήγαγαν την ίδια είδηση και μάλιστα καθυστέρησε να την αποκαθηλώσει. Δεν επιμένω στις λεπτομέρειες, η πρωτότυπη είδηση του CNN από όπου τα παραπάνω στοιχεία βρίσκεται στο λινκ της παρούσας ανάρτησης.

Συμπεράσματα

Η ιστορία είναι διδακτική για την καθημερινότητα του ίντερνετ στην Ελλάδα. Την εποχή της παλιάς έντυπης εφημερίδας διαδέχτηκε σχεδόν αστραπιαία (από την άποψη του «ιστορικού χρόνου») η εποχή των χιλιάδων ιστοσελίδων. Φυσικά και δεν ήταν άριστες οι εφημερίδες, είχαν αντίθετα τόσες αδυναμίες (συχνά δόλιες) που είχαν προ πολλού χάσει την εμπιστοσύνη των αναγνωστών. Διέθεταν όμως και ορισμένες δικλείδες ασφαλείας, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις επικεφαλής ήταν δημοσιογράφοι που τηρούσαν κάποιους βασικούς δημοσιογραφικούς κανόνες, όπως τους είχαν διδαχθεί από μικροί στο επάγγελμα.

Από αυτές, περάσαμε απότομα στην απόλυτη ανυποληψία των περισσοτέρων ιστοσελίδων που φτιάχνει κάθε τυχαίος αυτό-βαφτιζόμενος δημοσιογράφος ή εκδότης, τον οποίο ουδέποτε έχουν απασχολήσει οι αρχές του επαγγέλματος και ο οποίος δεν λογοδοτεί πουθενά (για να μη σχολιάσω πόσο τον έχει απασχολήσει το συντακτικό και η γραμματική της ελληνικής γλώσσας). Οι εν λόγω σελίδες δεν κάνουν την παραμικρή έρευνα, που ήταν πάντα και οφείλει να είναι η πηγή της δημοσιογραφίας. Στηρίζονται αποκλειστικά στο τηλέφωνο και στα Δελτία Τύπου των αρχών (εθνικών, περιφερειακών, δημοτικών) τα οποία κατόπιν αναπαράγουν χρησιμοποιώντας ως και τον τίτλο που τους έχει υποδειχθεί.

Και αυτό όχι «αφιλοκερδώς». Βεβαίως, είναι επίσης βολικά τα έτοιμα δελτία για να «κλείνει» η ύλη, αλλά η κύρια χρησιμότητά τους πολλάκις είναι η καλή σχέση, οικονομική παρά πολιτική, με την εξουσία. Διανύοντας μια περίοδο οξύτατης κρίσης της αγοράς και της διαφήμισης, οι ιστοσελίδες αυτές πιστεύουν ότι η επιβίωσή τους με παροχή δημόσιου χρήματος συνιστά υποχρέωση της κοινωνίας.

Κάτω από την είδηση δε, προσφέρουν χώρο και λόγο σε μια σειρά συνήθως ανώνυμων ή ψευδώνυμων, καθημερινών και επαναλαμβανόμενων σχολιαστών, οι οποίοι δίνουν τον τόνο, αξιοποιώντας μια βασική αρχή του τρόπου με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η ειδησιογραφία: Αν κάτω από μια είδηση για ένα γεγονός ή πρόσωπο υπάρχουν, ας πούμε, δέκα αρνητικά σχόλια για κάθε δυο θετικά, ο αναγνώστης θα προσλάβει την είδηση / πρόσωπο με αρνητικό τρόπο. Θα διαβάσει τους 10 σχολιαστές ως «κοινωνική πλειοψηφία», και ας είναι στην πραγματικότητα οι ίδιοι, επαναλαμβανόμενοι και στρατευμένοι, σε ένα σύνολο εκατοντάδων ή χιλιάδων σιωπηλών αναγνωστών.

Είναι μια «κοινωνική τεχνική» την οποία έχουν κατά καιρούς αξιοποιήσει πολλοί ανερχόμενοι πολιτικοί αστέρες σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο...